Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Buhuceanu ve Diğerleri v. Romanya (başvuru no. 20081/19 ve diğer 19 başvuru) davasını konu alan 23 Mayıs 2023 tarihli Daire kararında, ikiye karşı beş oyla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesinin (özel ve aile hayatına saygı hakkı) ihlal edildiğine karar vermiştir.
Başvurucuların tamamı eşcinsel çifttir. Dava, başvurucuların ilişki durumları hakkında hukuki tanınmaya erişimlerine ilişkindir. Mahkeme, Romanya’nın, bu konuda takdir yetkisine sahip olsa da, eşcinsel ilişkilerin yeterli şekilde korunmasını ve tanınmasını sağlama görevi olduğuna karar vermiştir. Hükümet’in eşcinsel evliliğe ilişkin argümanlarından hiçbiri, başvurucuların birlikteliklerinin tanınması konusundaki çıkarlarına ağır basamaz.
Davanın hukuki özetine Mahkeme’nin veritabanı olan HUDOC’tan ulaşılabilir.
Temel olgular
Başvurucular, Romanya vatandaşı olan 21 eşcinsel çifttir. Başvurucular, 1967 ve 1996 yılları arasında doğmuştur ve Romanya’nın çeşitli yerlerinde yaşamaktadır. Çiftler, sırasıyla yerel kayıt bürolarına evlenme niyetlerini bildirdiklerinde, farklı sürelerde birlikte yaşamaktaydı. Bu talepler, Medeni Kanun’un 271. maddesine (“Evlilik, kadın ve erkek arasında kurulur”) ve 277. maddesinin 1. fıkrasına (“Eşcinsel evlilik yasaktır”) aykırı olduğu gerekçesiyle reddedilmiştir.
Şikayetler, usul ve Mahkeme’nin oluşumu
Başvurucular, 8. maddeye (özel hayata ve aile hayatına saygı hakkı) ve 14. maddeye (ayrımcılık yasağı) dayanarak, Romanya’da yasal olarak tanınan herhangi bir birlikteliğe katılmalarının imkansız olduğundan ve ilişkilerini hukuken güvence altına alabilecek bir imkanlarının olmadığından şikayetçi olmuştur.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne 2019 ve 2020 yıllarında çeşitli tarihlerde 21 başvuru yapılmıştır.
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri; Dentons Avrupa – Zizzi-Caradja ve Asociații SPARL; PRIDE Romanya, Rise OUT, Kimlik, Eğitim, APADOR-CH, ActiveWatch tarafından desteklenen Sivil Toplumu Geliştirme Vakfı (CSDF); Ortaklık ve Eşitlik Merkezi (CPE), FILIA Merkezi, Déclic, Halk Yeniliği için Dernek Merkezi; Prof. Dr. Raluca Popescu; FIDH), ILGA-Europe (Uluslararası Avrupa Bölgesi) Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans ve İnterseks Derneği), NELFA (Avrupa LGBTIQ* Aile Dernekleri Ağı) ve ECSOL (Avrupa Cinsel Yönelim Yasası Komisyonu) adına Prof. Robert Wintemute; LGBT Derneği ve arkadaşları MOZAİKA (Letonya), Iniciatíva Inakost’ (Slovakya), Love Does Not Exclude (Polonya) ile birlikte Litvanya Gay Ligi; ve Bilitis (Bulgaristan); Romanya Aileleri İttifakı ve PRO VITA Bükreş; ve Ordo Iuris Hukuk Kültürü Enstitüsü tarafından üçüncü taraf görüşü sunulmuştur.
Karar, aşağıda isimleri geçen yedi hakimden oluşan Daire tarafından verilmiştir:
Gabriele Kucsko-Stadlmayer (Avusturya), Başkan,
Tim Eicke (Birleşik Krallık),
Krzysztof Wojtyczek (Polonya),
Faris Vehabović (Bosna Hersek),
Branko Lubarda (Sırbistan),
Armen Harutyunyan (Ermenistan),
Ana Maria Guerra Martins (Portekiz),
ve ayrıca Ilse Freiwirth, Bölüm Yazı İşleri Müdür Yardımcısı.
Mahkeme’nin kararı
Madde 8
Mahkeme, taraf Devletlerin eşcinsel çiftlerin ilişkilerinin yeterli şekilde tanınmasına ve korunmasına izin veren yasal bir çerçeve oluşturmakla yükümlü olduğunu yinelemiştir. Bu bağlamda, Büyük Daire’nin Fedotova ve Diğerleri v. Rusya kararına (başvuru no. 40792/10 ve diğer 2 başvuru) ve taraf Devletlerde devam eden eğilime atıfta bulunmuştur. Devletlerin, tanıma şekli ve sağlanan korumanın türü ile ilgili olarak takdir yetkisi (“takdir payı”) bulunmaktadır. Romanya yasalarına göre, yalnızca bir tür aile birliği -karşı cinsle evlilik- yasal olarak tanınmıştır. Bu hukuki durumu değiştirmeye yönelik bazı girişimler Romanya Parlamentosu’nda başarısızlıkla sonuçlanmıştır ve Hükümet, diğer çok sayıda Sözleşmeci Devletteki durumun tam aksine, diğer ilişkiler için yasal korumaya erişimi genişletme niyeti olduğunu göstermemiş, “hakim çıkarın” bu tür birlikteliklere 8. madde uyarınca koruma sağlamamak olduğunu belirtmiştir.
Başvurucular, kendi durumlarındaki diğer çiftler gibi, evli çiftlere yasa kapsamında tanınan ve mülkiyet, nafaka ve miras gibi alanları düzenleyen çok sayıda sosyal ve medeni hakka erişememektedir. Mahkeme, Hükümet’in bu hakların özel sözleşme düzenlemeleriyle tanınabileceği yönündeki iddiasını not etmiş, ancak bu argümanın herhangi bir detay içermediğini ve herhalükarda Mahkeme’nin içtihatlarında halihazırda reddedilmiş olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Mahkeme, heteroseksüel çoğunluk üzerindeki olumsuz tutumların, başvurucuların ilişkilerinin tanınması konusundaki menfaatlerinin önüne geçemeyeceğini ve eşcinsel birlikteliklerin tanınmasına izin verilmesinin, karşı cinsten çiftler yine evlenebileceği için, evlilik kurumuna zarar vermeyeceğini belirtmiştir.
Sonuç olarak, Hükümet tarafından ileri sürülen ve yasal birlikteliklerin heteroseksüel evlilikle sınırlandırılmasını haklı çıkarmak için ileri sürülen argümanların hiçbiri, başvurucuların ilişkilerinin tanınması konusundaki çıkarlarına ağır basamaz. Bu nedenle, Sözleşme’nin 8. maddesi ihlal edilmiştir.
Diğer maddeler
Mahkeme, 8. madde altındaki tespitlerini dikkate alarak, 14. madde kapsamındaki şikayetleri ayrıca incelemeye gerek görmemiştir.
Adil Tazmin (Madde 41)
Mahkeme, bire karşı altı oyla, ihlal tespitinin başvurucuların uğradıkları zarar için yeterli adil tazmin içerdiğine karar vermiştir.
Ayrık görüşler
Hakim Guerra Martins kısmen ayrık görüş ifade etmiştir. Hakimler Wojtyczek ve Harutyunyan ise ortak bir muhalefet şerhi yazmıştır. Bu görüşler, karara eklenmiştir.
Karar yalnızca İngilizce mevcuttur.
Bu basın açıklaması Yazı İşleri Müdürlüğü tarafından hazırlanmış bir belgedir. Mahkeme’yi bağlamamaktadır. Kararlar, hükümler ve Mahkeme hakkında daha fazla bilgi www.echr.coe.int adresinde bulunabilir. Mahkeme’nin basın bültenlerini almak için lütfen buradan abone olun: www.echr.coe.int/RSS/en veya bizi Twitter’da @ECHR CEDH adresinden takip edin.
Basın bağlantıları
echrpress@echr.coe.int | tel: +33 3 90 21 42 08
Gazetecilerin sorularını e-posta yoluyla göndermelerini tavsiye ederiz.
Neil Connolly (tel.: + 33 3 90 21 48 05)
Tracey Turner-Tretz (tel.: + 33 3 88 41 35 30)
Denis Lambert (tel.: + 33 3 90 21 41 09)
Inci Ertekin (tel.: + 33 3 90 21 55 30)
Jane Swift (tel.: + 33 3 88 41 29 04)
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 1950 tarihli Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ihlal edildiği iddialarını ele almak üzere 1959 yılında Avrupa Konseyi üyesi devletler tarafından Strazburg’da kurulmuştur.
Çeviren: Av. Benan Molu
Kararın tamamına buradan ulaşabilirsiniz: https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-224774